โลกแห่งความหลากหลาย และ การขยายกรอบคิด

โลกในปัจจุบันถูกเรียกว่า VUCA World ซึ่งประกอบไปด้วย ความผันผวน (Volatility) ความไม่แน่นอน (Uncertainty) ความสลับซับซ้อน (Complexity) และความคลุมเครือ (Ambiguity) การเปลี่ยนแปลงจากภายนอก เช่น การแทรกแซงทางเทคโนโลยี หรือ Digital Disruption คือ เหตุปัจจัยสำคัญหนึ่งที่ทำให้โลกเข้าสู่ยุคสมัยแบบ VUCA World นอกจากนี้แล้ว ยังมีอีกเหตุปัจจัยสำคัญที่เกิดจากความหลากหลายภายในจิตใจของมนุษย์อีกด้วย 
.
ในอดีตมนุษย์คนหนึ่งอาจลืมตาเกิดขึ้นมา ณ เมืองแห่งหนึ่ง จากนั้นก็เติบโต ร่ำเรียน ใช้ชีวิต และตายจากไปโดยอาศัยอยู่ภายในเมืองเมืองเดียวนั่นแหละ แต่เมื่อการสื่อสาร การคมนาคมสะดวกขึ้น มนุษย์คนหนึ่งอาจซึมซับหลากหลายวัฒนธรรม มนุษย์คนหนึ่งสามารถเรียนรู้ด้วยตนเอง เข้าถึงข้อมูลความรู้ได้อย่างกว้างขวาง เกิดเป็นความหลากหลายภายในจิตใจ ในที่นี้จะขอแบ่งเป็น 5 ระดับ เพื่อให้ง่ายต่อการทำความเข้าใจ ซึ่งทุกระดับต่อไปนี้ มีโอกาสผสมผสานอยู่ในตัวของมนุษย์ทุกคน 
.
หนึ่ง) ตัวเองเป็นศูนย์กลาง (Egocentric) 
.
เด็กส่วนใหญ่เติบโตขึ้นมาพร้อมความเปราะบาง เมื่อถูกลงโทษจะร้องไห้ เจ็บจึงจดจำ เกิดการเรียนรู้ขึ้นผ่านความกลัวที่ซึมซับเข้ามาภายในจิตใจ ท่องอยู่ในจินตนาการเหมือนอยู่ในความจริง อยากได้ก็จะเอา ได้มากคือดี สะสมเพิ่มปริมาณของเล่น รีดไถ่ของเล่นจากเด็กที่อ่อนแอกว่า แลกเปลี่ยนต่างตอบแทน หรือจำยอม จิตสำนึกเช่นนี้ ทำให้เราหลีกหนีการถูกลงโทษ เกรงกลัวข้อเสนอแนะ และใช้อำนาจควบคุม ไขว่คว้าความสำเร็จส่วนตน แบบที่ไม่สนใจผลกระทบที่เกิดขึ้นรอบตัว
.
สอง) พวกตนเป็นศูนย์กลาง (Ethnocentric) 
.
เริ่มมองผ่านมุมคนอื่น รู้ว่าคนอื่นต้องการอะไร มีความต้องการเป็นคนที่ถูกรัก จึงทำเพื่อนาย ทำเพื่อหัวหน้า ยึดตัวบุคคล จะถูกจะผิดก็ทำตามหมด เป็นจิตสำนึกที่ก่อให้เกิดอาชญากรรมได้ง่าย เป็นไปตามกระแสธารที่ชักนำโดยผู้นำกลุ่ม หากดีก็ดีไป หากร้ายก็พากันร้ายหมด โดยเฉพาะเมื่อถูกเอาเปรียบจากกรอบสังคมบางอย่าง มักเลือกที่จะถอยร่นมายึดกฎหมู่แทนกฎหมาย แหกกฎได้เพื่อครอบครัว คนที่รัก กลุ่มพวกพ้องของตนเป็นสำคัญ มีคติประจำใจว่า "ถ้าไม่รักกันแล้ว จะให้ไปรักแมวที่ไหน"
.
สาม) หลักการใหญ่เป็นศูนย์กลาง (Modernism) 
.
เมื่อมีก๊กเหล่าต่าง ๆ มากมาย การจะให้ทุกกลุ่มอยู่ร่วมกันได้ จำเป็นต้องสร้างหลักการใหญ่เชิงประจักษ์ เพื่อครอบคลุมให้ทุกคนทำตาม หากมีความเห็นต่าง จะให้ทุกคนเคารพในกติกาของคนหมู่มาก หรือกลุ่มผู้นำตามระบอบที่ยึดถือ สังคมของมนุษย์ดำเนินไปได้ ผ่านการมีหลักใหญ่สำหรับทุกคน ถึงแม้บางครั้ง การยึดหลักใหญ่จะทำให้เราต้องห่างเหินจากการรับรู้ใน "ความรู้สึก" ระหว่างมนุษย์ด้วยกัน บางคนจึงเลือกที่จะถอยร่น กลับไปยึดพวกตนเป็นศูนย์กลาง อีกทางเลือกหนึ่ง คือ การเปิดใจ ฝึกฝนตนเองให้สามารถเผชิญความหลากหลาย และนี่คือสิ่งที่ท้าทายความคุ้นชินและความกลัวลึก ๆ ในใจ
.
สี่) โอบรับในความหลากหลาย (Emergence) 
.
โลกในยุคสมัยปัจจุบัน มีความสลับซับซ้อนมากขึ้น  เกิดความคลุมเครือทางความคิด ความเชื่อ สีผิว ชาติพันธุ์ เพศ ฯลฯ  แต่ละคนมีความคิดเห็นตรงกันบางส่วน และอาจต่างกันในบางส่วน ไม่อาจแบ่งฝักแบ่งฝ่ายได้อย่างชัดเจนแน่นอนเสมอไป และเป็นการยากมากที่จะขีดเส้นกั้น แบ่งแยกลักษณะจิตใจของมนุษย์ผ่านแผนที่ทางภูมิศาสตร์ หลักการใหญ่สำหรับทุกคนที่อาศัยในพื้นที่เดียวกัน กำลังทำให้คนส่วนหนึ่งในสังคมเป็นทุกข์ ปรากฏการณ์เช่นนี้ กำลังเกิดขึ้นทั่วโลก
.
จิตสำนึกในระดับนี้ ช่วยให้มนุษย์เคารพในหลักใหญ่ และใส่ใจในสิทธิพื้นฐานของทุกคน เปิดใจ เรียนรู้ผ่านเสียงเล็ก ๆ ให้ความสำคัญต่อการฟัง ยอมรับในความหลากหลาย โดยไม่รู้สึกว่าเหนือกว่า แม้อาจเห็นต่าง แต่สามารถรับรู้ความรู้สึกคนอื่นผ่านใจของตนเองได้ คำตอบสุดท้ายจึงไม่สามารถตระเตรียมไว้ล่วงหน้า และไม่สามารถมีคำตอบสุดท้ายเพียงคำตอบเดียว "การฟังอย่างลึกซึ้ง" และ รับรู้ด้วยใจจึงเป็นสิ่งสำคัญ
.
ห้า) เชื่อมโยงเป็นหนึ่งเดียวกัน (Worldcentric) 
.
เชื่อมโยงความสุขความทุกข์ถึงกัน สลายตัวตน ชีวิตเป็นหนึ่งเดียวกับธรรมชาติ หลวงปู่ติช นัท ฮันห์ กล่าวว่า "หากเรามองอย่างลึกซึ้งเข้ามายังจิตใจ เราจะเห็นโลกได้อย่างลึกซึ้ง ในเวลาเดียวกัน (If we look deeply into our mind, we see the world deeply at the same time.)" ปรากฏการณ์ภายนอก ดึงดูดความสนใจของเรามาก เราอาจสนใจว่า สิ่งที่เกิดขึ้นภายนอกถูกหรือผิด แต่หากเราลองมองย้อนกลับมาที่ความรู้สึกของเรา การถกเถียงถูกผิดภายนอกจะเงียบลง ณ ช่วงขณะนั้น เราจะได้สัมผัสถึงใจของกันและกัน ความสุข ความทุกข์ภายในใจ ไม่มีการแบ่งตามเพศสภาพ ไม่มีการแบ่งแยกใด ๆ และสิ่งนี้เป็นจริงเสมอ เมื่อเห็นรากแห่งทุกข์ ความโกรธ ความเกลียด ความกลัวทั้งหลาย จะแปรเปลี่ยนเป็นความกรุณา
.
--- รัน ธีรัญญ์
.
15 มิถุนายน 2562
.
Inspired from "Spiral Dynamic"
by Ken Wilber and Robert Kegan